'Apunte koadernoak' atalean, Cristina Enea Fundazioko Iraunkortasunaren Behatokiak gaikako publikazio sorta bat editazen dihardu, denak mintegi, eztabaida eta lan-taldeetatik eratorriak. Talde tekniko hauetako bakoitzak, ingurumenarekin eta jasangarritasunarekin zerikusia daukaten gaien eztabaida irekia burutzen dute, ondoren, bakoitzaren ekarpenak bildu ostean, azterketa eginez eta ondorioak ateraz, publikazio hauetan biltzeko.

Hirien erronka handiak, gizarteari eta ingurumenari dagokienez, jasan garritasunera zuzendutako nazioarteko akordio nagusietan aitortzen dira, besteak beste,  Nazio Batuen 2030 Agendan edo Nazio Batuen Habitat III-Hiri Agenda Berrian. Hala, erronka horiek eskatu egiten dute hiriak eta giza kokaguneak inklusiboak,  seguruak, erresilienteak (hau da, aurre egin behar dieten aldaketei aurre egiteko gai direnak, adibidez, klima-aldaketari) eta jasangarriak (GJH 11) izatea.  Gainera, nabarmendu egiten dute hiri-garapena ingurune naturalean izaten ari den inpaktu negatiboa murrizteko premia; izan ere, azken hamarkadetan, garraio- sareak eraikitzeak, hiriguneak eta hiri-periferiak handitzeak, baso-plantazioak hedatzeak eta nekazaritza intentsiboak naturaguneen zatikatzea eta murrizketa  eragin dute,  kontuan hartuta babesleku eta habitat bat zirela ingurumen-balio handiko fauna- eta flora-espezie askorentzat.

Hirietako bizimoduaren erritmoak, ohiturak eta elkarreragin pertsonalak gero eta urrutiago daude mendeetako eboluzioaren ondoren gizakia egokitu zen eredu naturaletatik. Errealitate sozioekonomiko berri horrek eragin  nabarmena du herritarron osasunean, eta estresa, antsietatea edota bihotz-hodietako alterazioak eragiten ditu. Hala  ere, ikerketa ugarik diote naturarekiko harremana berreskuratzea, baita hiri-inguruko eremuetako naturarekiko ere,  faktore garrantzitsua izan daitekeela pertsonen baldintza fisiologiko eta psikologikoak hobetzeko. Testuinguru horretan  sortu zen Japonian Shinrin Yoku teknika (Baso Bainuak). Teknika hau basoan jarduerak egitean datza, naturarekin berriz konektatzeko eta osasunerako onura lortzeko tresna gisa.

Cristina Enea Fundazioaren Iraunkortasunaren eta Klimaren Behatokia, ikertzaile eta aktibista ekofeministen
bidez honako alderdi hauen inguruan sakontzeko eta ezagutzeko mintegi bat antolatzera animatu zen 2021eko  urtarrilean: haien mundu-ikuskera, pentsamendu-joera horien oinarri teorikoak, haien ekintza sozio politikoa, giza  habitaten eremuetako esku-hartzeak eta bizitzaren iraunkortasunerako gaitasun eraldatzailea. Begirada ekofeministak alderdi horiek guztiak honela ulertzen ditu: “bizi dugun uneari aurrez aurre, ezkutatu gabe eta ihes ibili nahi izan gabe  begiratzeko aukera gisa, horrek guztiontzako bizi duina izateko aukera emango digula kontuan hartuta”.

Pandemia garaietan bizikletan eta oinez mugitzeko hainbat hiritan abian jarritako ekimenen inguruko hausnarketa eta “bilketa” honetan, arrakasta izan duten kasuak eta haietan izan diren zailtasunak eta erresistentziak identifikatu ditugu; baina, horrezaz gainera, hiriak moldatzeko neurri horiek utz dezaketen arrasto ona, estrategikoago eta egiturazkoagoa ere erakutsi nahi dugu,  hiri gizatiarragoak, seguruagoak, motorrik gabekoak eta, beraz, gasgabetuak izateko. Geroz eta presa eta premia handiagoa duen klima-egokitzapenarekin ere  conpromiso handiagoa duten hiriak.

2019ko martxoaren 27an, CitizENV proiektuaren saio bat egin zen Donostiako San Telmo Museoan:  Ingurumenari buruzko elkarrizketa herritarrak, Europako Batzordeak eta Cristina Enea Fundazioak elkarlanean eta Donostiako Udalaren laguntzarekin antolatua.

2019ko hainbat astetan, hiru taldek -Egia auzoko emakumeen elkarteak (Dandai), Altza auzoko Memoria Taldeak, eta Ategorrietako Komunitate Taldeak - Donostian parte hartu zuten KarbonEZtatu! Ez da gutxi eta… proiektuan. Talde horiek -emakumez osatuak- saio, tailer eta ibilaldietan parte hartu zuten, eta guztietan sartu zituzten krisiarekin eta larrialdi klimatikoarekin lotutako elementuak eta kontzeptuak.

2018ko irailaren 14an eta 15ean, Cristina Eneako Ingurumen Baliabideen Etxean, #ConsumoCuidado jardunaldiak izan ziren. Publikoari irekiak ziren eta Saretuz kontsumo kontziente eta arduratsuaren Donostiako sareak antolatu zituen. Jardunaldien helburu nagusia izan zen zainketen eta horiek gure bizi-azturekin eta kontsumoarekin duten loturaren inguruan eztabaidatu eta gogoeta egitea. Hala, mahai-inguru bat antolatu zen eta ekimen zehatzak ezagutu ziren.

Liburuxka honetan, bi gauza desberdin jaso dugu. Alde batetik, 2017an ospatutako Eskola Agroekologia Jardunaldia saioan German Llerenak aurkeztu zuen lana, zeinak agroekologia kontzeptua eta hau eskoletan aplikatzeko irizpide teorikoak azaltzen dizkigun. Bestetik, 2018an antolatutako Hezkuntza agroekologikoa: zailtasunak eta indarguneak jardunaldian aurkezturiko baliabide eta adibide praktikoak.

Apunte Koaderno honek biltzen duen lanean, herritarren iritziaren azterketa bat aurkezten da, ospe handiko hiriko mendi baten ekosistema-zerbitzuei buruz: Ulia. Ulia Donostiako udalerriko zati txikia da, bai, baina ezagutu eta babestu beharreko natur harribitxia ere bai. Leire Saroberen azterlanak lagundu egingo digu Uliako hazi bizia ulertzen, baita tokiak harrotzen dituen irudipenak, emozioak eta iradokizunak ere.

Saretuz Donostiako Kontsumo Kontziente eta Eraldatzailearen Aldeko Sarea da. Bere jardunbidea zuzentzen da “Ongi Bizitzeko” moduen kontzeptuan sakontzera (horri buruz ere hitz egiten digu Xavier Albók) eta Ongi Bizitzeko proposamenak gauzatzeko aukerak aztertzera, Sarearen jardunbidearen arloan. Bada, 2017ko irailean Jardunaldi batzuk antolatu zituen, bertan zoriona zerk eman diezagukeen eztabaidatzeko, kontsumo kontzientea eta arduratsua abiapuntu hartuta, eta esperientzia eraldatzaileak ere aztertzeko, kasu horretan, etxebizitza-eredu alternatiboak ezagutzeko eta horien gainean eztabaidatzeko.

Duela bi mende hirigintza-diziplina sortu zenetik, hirigintzako teoria eta praktikaren parte izan da landaren eta hiriaren arteko dikotomia; hiriak altxatzen direnetik, harreman gaztakatsu eta, aldi berean, bientzat beharrezkoa islatzen duena. Dena den, mundu osoko hirigune eta periferia anitzetan gauzatzen diren laborantzen existentziak muga kontzeptual horiek lausotzen dituen errealitate konplexuagoa azaleratzen du. Gainera, krisi “orokorreko” garaian, bestelako bideak eskaintzen dizkigu jasangarritasun integralaren ikuspuntutik emandako perspektiba berriak gero eta beharrezkoagoa den elkarretaratzea errazteko landaren eta hiriaren
artean, lur eta baliabide eskasiko eszenatoki batean, elikadura-krisi, bioaniztasun-galera eta energiaren gareztitzekoan.

Aztertu beharra dugu ea ondo komunikatzen diren Klima Aldaketarekin lotzen diren alderdiak, eta zehaztu beharra dugu arazoaren jakinaren gainean dauden edo sentsibilizatuta dauden pertsonek zer arrazoi dela-eta ez duten esku hartzen. Gai horien inguruan hausnartzeko, 2016an klima-aldaketa komunikatzeko moduari buruzko lantegi bat egin genuen Cristina Eneko Ingurumen Baliabideen Etxean. Komunikazioan, hezkuntzan edo jasangarritasunean adituak diren pertsonek eta kazetariek osatu zuten taldea. Francisco Heras Hernándezek parte hartu zuen lantegian, eta berak sartu zituen eztabaidatu beharreko gaiak.

Lan honek Udalak ezarritako ekimen baten azterketan jarri du arreta: udan sortzen den eskari zabalari erantzuteko, denboraldi horretan hondartzen aurrealdean gaitzen diren aldi baterako bizikleta-aparkalekuak, espazio publikoaren antolamenduaren konplexutasuna landuz. Ikerketaren beste helburua izan da egunero bizikleta erabiltzen duten pertsonen pertzepzioa eta ohiturak jasotzea, ibilgailu honen erabilerarekin lotutako alderdi desberdinen eta beste garraiobide batzuekiko bere harremanaren inguruan.

Argitalpen honetan Donostian, 2016ko otsailaren 26an izan zen “Bizikletaren aldeko udal esperientzien II. jardunaldia”n aurkezturiko testuak jasotzen dira, Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Cristina Enea Fundazioak antolaturikoan.

Ekitaldi honek helburutzat zuen topaketa- eta eztabaida-foru bat eskaintzea udal-teknikari eta -arduradunei, interesaturiko bestelako erakunde eta agenteekin batera, zeinetan ekintza-eremu honetan gorien diren gai batzuei heldu zitzaien.

Txosten honek jasotzen ditu “Hiri-mugikortasuna eta partaidetza-prozesuak” lantegian parte hartu dutenen gogoetak eta iritziak. Lantegia Cristina Enea Fundazioko Ingurumen Baliabideen Etxean egin zen iazko irailaren 21ean, 2009ko Mugikortasun Iraunkorraren Europako Astearen baitan, Donostiako Udalak eta Cristina Enea Fundazioak antolatutako jardueren artean.

Txosten honekin, txirrindularien mugikortasunaren inguruan lan egiten duten erakundeei azaltzeaz gain, hausnarketa-bide bat ireki nahi da, hirian mugitzeko kultura berria sortzen lagunduko duen hausnarketa-bidea, alegia, eta bide batez, bizikletaz ziurtasunez ibiltzeko ikaskuntza eta hirian ibiltzeko modu ezberdinen arteko bizikidetza bideratzea.

Argitalpen honen helburua espezialista batzuek Grafika Soziala 03 izeneko proiektu zabalago baten barruan oinezkoaren gainean aurkeztu dituzten txostenak argitaratzea da.

Azken urteotan, hiriko inguruneak haurrengan duen eraginarekiko interesa areagotzen joan da, hainbat herri eta hiritan makina bat egitasmo abian jarriz. Arakatzen hasiz gero, interes horren iturburuan Francesco Tonucci bezalako izenak ageri zaizkigu, nork “La ciudad de los niños” egitasmoarekin, inspirazio haziak barreiatu zituen eskuzabalki; iturburu horretan Acción Educativa bezalako erakundeak ere azaltzen zaizkigu, zeinak bi urtero egiten dituen topaketetan hausnarketa eta elkartrukaketak proposatzen dituen; bai eta profesional eta norbanako anonimoak ere, beren ilusio eta esfortzuari esker arreta haurtzaroan duten hainbat egitasmo abian jarri dutenak.

Zertan datza moneta osagarriak bezala izendatu den fenomeno zabal eta askotarikoa? Gai horren inguruko egoeraren aurkezpen labur bat egiten da lan honetan: zer dira moneta osagarriak eta beren testuingurua ekonomia sozial batean; fenomenoaren historia eta zenbait esperientziaren analisiak.

Apunte Koaderno honetako testuak 2014ko otsailaren 9ko Página Siete-ko (Bolivia) Ideas gehigarrian eta 2014ko martxoaren 14ko Brecha astekarian (Uruguai) argitaratutako artikuluan oinarrituta daude; horrez gain, Hegoa Institutuak, Donostiako Udalaren Kooperazio Sailak eta Cristina Enea Fundazioak gonbidatuta, 2014ko ekainean Donostian eskainitako hitzaldian bildutako elementu klabe berriak ere jasotzen dira.